Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου 2014

Die Welle του Dennis Gansel (2008)

Επίσημος Τίτλος: Die Welle
Διεθνής Τίτλος: The Wave
Διεθνής Πρεμιέρα: Στην Γερμανία την Πέμπτη, 13/3/2008
Σκηνοθεσία: Dennis Gansel
Σενάριο: Ντένις Γκάνσελ (από τοβιβλίο του Τοντ Στράσερ)
Πρωταγωνιστούν: Γιούργκεν Φόγκελ, Φρέντερικ Λο, Μαξ Ριέμελτ, Τζένιφερ Ούρλιχ, Κρίστιαν Πολ
Κατηγορία: Πολιτικοκοινωνικό δράμα
Γλώσσα: Γερμανικά
Χρώμα: Έγχρωμο
Έτος παραγωγής: 2008
Χώρα παραγωγής: Γερμανία
Διάρκεια: 110'

 



Περιγραφή:
Ένα πείραμα σε ένα σχολείο της Γερμανίας ξεκινά με τις καλύτερες των προθέσεων, αλλά εξελίσσεται σε κάτι άγριο και βίαιο. Ο Ράινερ Βένγκερ, καθηγητής Λυκείου με αναρχικό παρελθόν και πρωτοποριακές ιδέες για την εκπαίδευση, αναλαμβάνει, στο πλαίσιο του μαθήματος της πολιτικής θεωρίας, να διδάξει στους φοιτητές του για την τυραννία. Ο ίδιος, βέβαια, θα προτιμούσε να αναλάβει να μιλήσει για την αναρχία, αλλά σε αυτό τον έχει προλάβει ένας αυστηρός καθηγητής της παλιάς σχολής.

Προκειμένου, λοιπόν, να κάνει το μάθημα πιο ενδιαφέρον και με αφορμή το σχόλιο ενός μαθητή του πως «δεν μπορεί σήμερα να ξαναυπάρξει φασισμός, σοφίζεται ένα παιχνίδι ρόλων: Ο ίδιος αναλαμβάνει το ρόλο του ηγέτη και οι μαθητές του το ρόλο των ακολούθων του. Οι τελευταίοι ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό στις ανάγκες του «ρόλου». Πειθαρχούν με χαρά σε μια σειρά κανόνων συμπεριφοράς, ονοματίζουν την μικρή κοινωνία τους «Το κύμα», φορούν ένα είδος ενιαίας στολής, επινοούν έναν κοινό χαιρετισμό, φιλοτεχνούν ένα διακριτικό σήμα, μαθαίνουν τελικά να αντιλαμβάνονται ο ένας τον άλλο ως μέλη μιας εκλεκτής ομάδας, όπου όλοι είναι ίσοι με όλους. Ο Μάρκο, γιος διαλυμένης οικογένειας, είναι ίσος επιτέλους με τον πλούσιο συμμαθητή του. Η ντροπαλή, συνεσταλμένη Λίζα είναι ίση επιτέλους με τα άλλα, δημοφιλή κορίτσια. Ο Τιμ, που βρισκόταν πάντα στο περιθώριο και κινούνταν καμιά φορά και εκτός νόμου, μπαίνει επιτέλους στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και αισθάνεται χρήσιμος. Ο Ντένις, που ασχολείται ερασιτεχνικά με το θέατρο και αναζητά διαρκώς το νόημα, διοχετεύει επιτέλους κάπου το πάθος του. Ένας μαθητής Τούρκικης καταγωγής είναι ίσος με τον Γερμανό. Μόνο που αν για τα μέλη της ομάδας όλα φαίνονται σωστά, όσοι βρίσκονται στην απ' έξω δείχνουν την δυσπιστία, αν όχι την αγωνία τους. Πρώτες πρώτες, η σύζυγος του Ράινερ, και αυτή καθηγήτρια στο ίδιο σχολείο, αλλά και η νεαρή Κάρο, το κορίτσι του Μάρκο που βρέθηκε στην ομάδα, εξοστρακίστηκε γιατί αρνήθηκε να φορέσει το ίδιο λευκό πουκάμισο με τους υπόλοιπους και παλεύει να δείξει στους υπόλοιπους το πόσο επικίνδυνες είναι οι νέες ιδέες του. Κανείς όμως δεν μπορεί να σταματήσει το «Κύμα» και την καταστροφή που φέρνει μαζί του…

Η ταινία βασίστηκε στο ομότιτλο βιβλίο του Martin Rhue (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Todd Strasser), υποχρεωτικό ανάγνωσμα σε πολλά σχολεία της Γερμανίας, που με τη σειρά του είναι εμπνευσμένο από πραγματική ιστορία. Το 1967, ένας καθηγητής ιστορίας στο Λύκειο Cubberley του Πάλο Άλτο με το όνομα Ron Jones εφάρμοσε ένα αντίστοιχο πείραμα στους μαθητές του. Όταν, κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος όπου δίδασκε για τον Εθνικό Σοσιαλισμό, ένας μαθητής του τον ρώτησε για το πώς θα μπορούσε ο λαός της Γερμανίας να αγνοεί για τη σφαγή του Εβραϊκού πληθυσμού, ο καθηγητής δεν μπόρεσε να απαντήσει. Αντ' αυτού όμως, αποφάσισε να δώσει μια μικρή γεύση από τις συνθήκες της εποχής που μελετούσαν. Έτσι, οργάνωσε την τάξη σε μια ομάδα (με το κάθε άλλο παρά αθώο όνομα «το Τρίτο Κύμα», μια άμεση αναφορά στο Τρίτο Ράιχ), πρότεινε σκληρά κανονιστικά μέτρα και εφάρμοσε σε λίγη ώρα ένα μικρό πρόγραμμα αυστηρής πειθαρχίας μέσα στην τάξη, έκπληκτος με την προθυμία με την οποία τον υπάκουαν οι μαθητές του. Το όλο εγχείρημα, που θα κρατούσε μία μόλις μέρα, εξαπλώθηκε ραγδαία σε όλο το σχολείο, όσοι είχαν αντίθετη γνώμη γνώριζαν έναν άτυπο αποκλεισμό, τα μέλη της πρώτης ομάδας άρχιζαν να κατασκοπεύουν το ένα το άλλο, και όσοι αρνούνταν να συμμορφωθούν έπεφταν θύματα βίας. Ο Jones κλήθηκε να επιβάλλει την τάξη μετά από πέντε μέρες. Και τα κατάφερε.

Το Τρίτο Κύμα ήταν ένα πείραμα πάνω στη φύση του φασισμού και των αιτίων της υποστήριξής του από απλούς ανθρώπους, που έγινε τον Απρίλιο του 1967 σε ένα γυμνάσιο του Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια από το δάσκαλο Ρον Τζόουνς (Ron Jones). Αν και ξεκίνησε σαν απλή άσκηση πειθαρχίας, το πείραμα προς το τέλος του ξέφυγε από τον έλεγχο, και τέλειωσε με πρωτοβουλία του δασκάλου με έναν διδακτικό, όσο και οδυνηρό τρόπο.Ο Τζόουνς δίδασκε σύγχρονη ιστορία, και φθάνοντας στο κεφάλαιο για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και συγκεκριμένα στο Ολοκαύτωμα, είδε ότι δε μπορούσε να απαντήσει σε μια βασική ερώτηση των μαθητών του: Πώς ήταν δυνατόν απλοί άνθρωποι να υποστηρίξουν ένα καθεστώς όπως αυτό του Ναζισμού, να τηρήσουν στάση σιωπής ή και συμμετοχής στις ωμότητες που διεξάγονταν, και επιπλέον όταν όλα τελείωσαν να αρνηθούν ότι είχαν έστω και γνώση για αυτά που γίνονταν; Ο Τζόουνς αποφάσισε να απαντήσει, δίνοντας ένα μικρό δείγμα στην πράξη.
Έτσι, κάποια Δευτέρα, ξεκίνησε το μάθημα επιχειρηματολογώντας για τα πλεονεκτήματα της πειθαρχίας και τα αισθήματα ικανοποίησης και αυτοελέγχου που αυτή γεννά. Προχωρώντας, επέβαλε μια συγκεκριμένη στάση με την οποία θα έπρεπε όλοι να κάθονται μέσα στην τάξη (τα πόδια σε ευθεία με το πάτωμα, τα γόνατα σε γωνία ενενήντα μοιρών και τα χέρια πιασμένα πίσω από την πλάτη), αλλά και συγκεκριμένες, αυστηρές διαδικασίες με τις οποίες γίνονταν ερωτήσεις και απαντήσεις στη διάρκεια του μαθήματος.

Το περίεργο ήταν ότι όλοι όχι μόνο δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα τους νέους κανόνες που ίσχυσαν στην τάξη, αλλά έσπευσαν να τελειοποιήσουν την ορθότητα και ταχύτητα της εκτέλεσης των εντολών από μέρους τους. Μάλιστα, η συμμετοχή στο μάθημα, στις ερωτήσεις, τις απαντήσεις και τη συζήτηση, έγινε καθολική, από μερική που ήταν προηγουμένως, και υπόθεση όλων μόλις εφαρμόστηκαν οι νέοι κανόνες ερωταπαντήσεων.

Τη δεύτερη μέρα, βλέποντας ότι η τάξη τηρούσε τους κανόνες της προηγούμενης χωρίς καμία υπενθύμιση από μέρους του, αποφάσισε να προχωρήσει το πείραμα εισάγοντας την έννοια της Κοινότητας, επιχειρηματολογώντας για τη δύναμη και την ικανοποίηση που αντλείται από το να δουλεύεις, μαζί με άλλους, για έναν σκοπό. Όλη η τάξη φώναξε με ρυθμό και επί πολλή ώρα συνθήματα όπως "Δύναμη από την πειθαρχία" και "Δύναμη από την Κοινότητα". Στο τέλος του μαθήματος, καθιερώθηκε και ο χαιρετισμός μεταξύ των μελών της κοινότητας αυτής: Το δεξί χέρι υψωμένο στον ώμο, με τα δάχτυλα λυγισμένα σαν κύμα που ετοιμάζεται να σκάσει. Ο Τζόουνς ονόμασε τον χαιρετισμό αυτό "Τρίτο Κύμα", γιατί υποτίθεται ότι το τρίτο κύμα που φθάνει στην ακτή είναι και το δυνατότερο, είναι προφανής όμως η σχέση τόσο με το Τρίτο Ράιχ, όσο και με το χαιρετισμό ανάμεσα σε μέλη του Ναζιστικού Κόμματος. Παρ' όλα αυτά, η τάξη υιοθέτησε το χαιρετισμό αυτό, και σύντομα άλλοι μαθητές, παρατηρώντας το χαιρετισμό έξω από την τάξη, ρωτούσαν περί τίνος πρόκειται, και αν θα μπορούσαν και αυτοί να γίνουν μέλη στο Τρίτο Κύμα.
Την επόμενη μέρα το Κύμα, καθώς, όπως εξήγησε ο δάσκαλος, η πειθαρχία και η Κοινότητα είναι άχρηστες δίχως την πράξη, πέρασε στη δράση. Εκδόθηκαν κάρτες μέλους για κάθε μέλος του κινήματος, τις οποίες δεν αρνήθηκε να πάρει κανένα παιδί. Επίσης, όλοι προμηθεύτηκαν μαύρα περιβραχιόνια που έπρεπε να φορούν για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους.
Ειδικά καθήκοντα ορίστηκαν για τον καθένα, όπως η απομνημόνευση των στοιχείων όλων των μελών του Κύματος, η πληροφόρηση του δασκάλου για κάθε αντι-κυματική δραστηριότητα και κουβέντα, η εγγραφή άλλων ατόμων στο Κύμα, και άλλα. Φτιάχτηκαν μεγάλα πανό του Τρίτου Κύματος που κρεμάστηκαν σε όλο το σχολείο, ενώ κατά τον Τζόουνς ένας ολοένα μεγαλύτερος αριθμός παιδιών ζητούσε να γίνει δεκτός στην τάξη του και το Τρίτο Κύμα. Οι μαθητές συνέχισαν όχι μόνο να στηρίζουν το Κύμα μέσω της δράσης τους, αλλά και να αναλαμβάνουν καθήκοντα από μόνοι τους. Ένας από τους πιο αδύνατους και ακοινώνητους μαθητές της τάξης του ανακοίνωσε ότι θα ήταν στο εξής ο σωματοφύλακάς του.
Οι ανησυχίες του ραββίνου, μιας από τις μαθήτριες καθησυχάστηκαν αμέσως με τη δικαιολογία ότι η τάξη απλά μελετούσε την "προσωπικότητα των Γερμανών". Με ανάλογο τρόπο αντιμετωπίστηκαν και οι επιφυλάξεις κάποιων γονιών. Υπήρχαν επίσης και αντιδράσεις από μαθητές, κυρίως άλλων τάξεων, και μερικές ενέργειες κατά του Κύματος. Οι περισσότερες αντιδράσεις όμως και διαφωνίες προλαμβάνονταν, καθώς από τη μια το δίκτυο των πληροφοριοδοτών είχε πλέον αρκετά μέλη, αφετέρου υπήρχε αυστηρός έλεγχος, με την απαγγελία συνήθως κατασκευασμένων κατηγοριών από τον Τζόουνς προς μέλη του Κύματος, που συνήθως οδηγούσαν στον "εξορισμό" τους στη βιβλιοθήκη του σχολείου, μετά από δημόσια "δίκη". Πάντως, αναλογιζόμενος το γεγονός ότι η κατάσταση μέσα στο σχολείο είχε αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχο, ο Τζόουνς αποφάσισε να σταματήσει σιγά-σιγά το πείραμα.
Τη μέρα αυτή φανερώθηκε στους μαθητές ο "πραγματικός" λόγος ύπαρξης του Τρίτου Κύματος: Αποτελούσε ένα πανεθνικό κίνημα στρατολόγησης νέων που ήθελαν να παλέψουν μέσω της πειθαρχίας, της κοινότητας, της δράσης και της περηφάνιας για την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος. Και όχι μόνο: Με την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος θα ερχόταν και η αλλαγή στην ανώτερη εκπαίδευση, την οικονομία, την κοινωνία, την ίδια τη μοίρα του έθνους. Το Κύμα είχε έναν αρχηγό, υποψήφιο για την Προεδρία της Αμερικής που, ανακοινώνοντας την επομένη την δημιουργία ενός προγράμματος για τους νέους με βάση το Τρίτο Κύμα, θα έδινε το σύνθημα για μια επίδειξη δύναμης από μέλη του κινήματος σε πάνω από χίλια σχολεία σε όλη τη χώρα. Το ραντεβού για την επίδειξη δόθηκε σε ένα αμφιθέατρο την επομένη στις 12:00, αυστηρά για μέλη του Κύματος, παρουσία "δημοσιογράφων", δηλαδή φίλων του δασκάλου μεταμφιεσμένων σε εκπρόσωπους του τύπου.
Το αμφιθέατρο είχε συγκεντρώσει μαθητές, που περίμεναν με αγωνία την τηλεοπτική συνέντευξη τύπου του αρχηγού του Κύματος. Μετά από μια επίδειξη της εκπαίδευσής τους στον "τύπο", όπου το σύνθημα "Δύναμη από την πειθαρχία" φωνάχτηκε δυνατά πολλές φορές, ο Τζόουνς άνοιξε μια τηλεόραση και τους ανακοίνωσε την έναρξη της συνέντευξης τύπου. Για πέντε λεπτά, το ακροατήριο έμεινε να κοιτά μια άδεια οθόνη, περιμένοντας. Όταν διαλύθηκε και η τελευταία ελπίδα ότι αυτό που περίμεναν θα συνέβαινε, ο δάσκαλος ανακοίνωσε στους μαθητές την πραγματικότητα: Δεν υπήρχε αρχηγός, ούτε κίνημα, και οι ίδιοι είχαν ανταλλάξει την ελευθερία τους να σκέφτονται, να αποφασίζουν και να δρουν προκειμένου να γίνουν μέλη μιας ελίτ.
Την ίδια ώρα προβλήθηκε το "μέλλον τους", όπως τους πληροφόρησε ο Τζόουνς: Ένα φιλμ με σκηνές από τη Ναζιστική Γερμανία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τη φρίκη του πολέμου. Το τέλος του φιλμ, και ο λόγος του Τζόουνς για το πως, τις προηγούμενες μέρες, είχαν δει το φασισμό να αναβιώνει όχι απλά σαν ένα ιστορικό φαινόμενο, αλλά σαν κάτι κρυμμένο μέσα στον καθένα τους, διάλυσε τη συγκέντρωση μέσα σε σοκ για πολλούς μαθητές, και προβληματισμό για όλους. Το όλο ζήτημα δεν ξανασυζητήθηκε ποτέ από το δάσκαλο ή τους μαθητές, για πολλά χρόνια.

Επίδραση
Οι λεπτομέρειες του "πειράματος" αυτού δεν έγιναν γνωστές για αρκετά χρόνια, παρά το μεγάλο ενδιαφέρον του. Το 1972 ο Τζόουνς δημοσίευσε ένα διήγημα όπου περιέγραφε ορισμένες λεπτομέρειες, και το 1981 διασκευάστηκε σε ταινία (κερδίζοντας βραβείο Έμμυ). Ο συγγραφέας Τοντ Στράσσερ, με το ψευδώνυμο Μόρτον Ρου, έγραψε το μυθιστόρημα Το Κύμα, βασισμένο πάνω στην ταινία αλλά και τη διήγηση του Τζόουνς, στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ-ΕΠΙΛΟΓΗ (2008) Το βιβλίο γνώρισε επιτυχία, και στη Γερμανία προτεινόταν σαν ανάγνωσμα στα σχολεία. Διασκευάστηκε σε θεατρικό έργο και μιούζικαλ. Στην Ελλάδα από το ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία του Γιάννη Ρήγα.
To έργο “THE THIRD WAVE” (TΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΜΑ) των Ron Jones και Joseph Robinette, σε μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ και σκηνοθεσία του Νίκου Αρβανίτη, ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο στην εφηβική σκηνή του Θεάτρου ΧΩΡΑ στην Κυψέλη, τον Οκτώβριο του 2014.
Αργότερα, ο Τζόουνς αποκάλυψε την πλήρη δική του εκδοχή της ιστορίας, ορισμένες λεπτομέρειες από την οποία αμφισβητήθηκαν, κυρίως για το μέγεθος που απέκτησε το φαινόμενο μέσα στο σχολείο, αλλά και το κατά πόσον οι μαθητές μέλη του Κύματος συμμετείχαν όλοι σοβαρά. Το πείραμα προσέλκυσε το ενδιαφέρον του ψυχολόγου Φίλιπ Ζιμπάρντο, που αρκετά αργότερα διεξήγαγε το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ, που και αυτό αφορούσε συνθήκες υπακοής/καταπίεσης.

ΒΡΑΒΕΙΑ - ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
• Χάλκινο βραβείο καλύτερης ταινίας & Χρυσό βραβείο Δεύτερου Ανδρικού Ρόλου (για τον Frederick Lau) στα German Film Awards.
• Υποψηφιότητα για το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής για την Καλύτερη Διεθνή Ταινία στο Φεστιβάλ του Sundance για το 2008.
• Υποψηφια, για καλύτερη ταινία στα European Film Awards 2008 και για καλυτεροςηθοποιος στα ίδια βραβεία ο Jürgen Vogel.


 Που και Πότε; Τη Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου στις 18:00 στο Αμφιθέατρο 437

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου