"Ζ"

Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς

Παραγωγή: Ζακ Περέν
Ahmed Rachedi

Σενάριο: Βασίλης Βασιλικός (μυθιστόρημα)
Jorge Semprún, Κώστας Γαβράς

Πρωταγωνιστές:
Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Ιβ Μοντάν
Ειρήνη Παππά, Ζακ Περέν

Πρώτη προβολή: 26 Φεβρουαρίου 1969

Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Διάρκεια: 127 λεπτά
Γλώσσα: Γαλλικά





Περίληψη:

Ζ είναι ο τίτλος της ταινίας του Κώστα Γαβρά, παραγωγής 1969, με θέμα τη δολοφονία του αριστερού βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και την αναζήτηση των ενόχων από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη, μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας (1985-1990). Βασίστηκε στο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού που κυκλοφόρησε το 1966 με τίτλο «Ζ: Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος» (εκδόσεις Λιβάνη).

Ο τόπος της δράσης της ταινίας δεν αναφέρεται ρητά, αλλά σαφώς υπονοείται η Ελλάδα και από την εξέλιξη της ιστορίας η υπόθεση Λαμπράκη. Στους τίτλους της αρχής διαβάζουμε: «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα ζώντα και τεθνεώτα δεν είναι τυχαία. Είναι σκόπιμη».
Πρόθεση των δημιουργών ήταν το "Ζ" του τίτλου να προφέρεται "Ζει" και όχι "ζήτα", καθώς ήθελαν να εκφράζει ηχητικά το ρήμα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που έγιναν όταν σκοτώθηκε ο βουλευτής -"Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς" και "Ζει, Ζει, Ζει". Τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία και η ταινία είχε κάποιες μικροδιαφορές στην πλοκή τόσο σε σύγκριση με το βιβλίο όσο και με την πραγματικότητα.

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης (Κερασίτσα Αρκαδίας 3 Απριλίου 1912 – Θεσσαλονίκη 27 Μαΐου 1963) ήταν γυναικολογος, το 1950 κατέλαβε τη θέση του υφηγητή Μαιευτικής - Γυναικολογίας της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διακεκριμένος αθλητής στο άλμα εις μήκος αναδείχτηκε 10 φορές βαλκανιονίκης και κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ για 23 έτη.
Στις εκλογές του Οκτωβρίου 1961 ο Λαμπράκης εκλέχτηκε βουλευτής Πειραιά συνεργαζόμενος με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Στις 21 Απριλίου 1963 αψηφώντας σχετική απαγόρευση της αστυνομίας, πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία Ειρήνης. Βάδισε το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής μόνος του, εν μέσω απειλών, πριν τελικά συλληφθεί και κρατηθεί για μερικές ώρες.

Το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ο Λαμπράκης μίλησε σε εκδήλωση που διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη η «Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Πριν ακόμα η εκδήλωση ξεκινήσει, πλήθος παρακρατικών είχαν καταλάβει τα γειτονικά πεζοδρόμια, κραυγάζοντας συνθήματα και προπηλακίζοντας όσους προσέρχονταν στην αίθουσα για να πάρουν μέρος σε αυτή. Οι αστυνομικοί, αν και παρόντες σε μεγάλο αριθμό δεν λάμβαναν κανένα μέτρο για την απώθηση των παρακρατικών, παρά τις διαμαρτυρίες των οργανωτών και του ίδιου του Λαμπράκη, ενός μέλους δηλαδή του ελληνικού κοινοβουλίου. Μάλιστα, ένας παρακρατικός κατόρθωσε να χτυπήσει το Λαμπράκη στο κεφάλι με ρόπαλο κατά την είσοδό του στην αίθουσα της εκδήλωσης, τραυματίζοντάς τον ελαφρά. Σοβαρά, αντίθετα, τραυματίστηκε από τους ''ανεξέλεγκτους διαδηλωτές'' ο έτερος παρών αριστερός βουλευτής, της ΕΔΑ, Γιώργος Τσαρουχάς.
Καθώς εξερχόταν από τη συγκέντρωση απέξω, «ανησυχούντες πολίτες» έχουν οργανώσει τη δική τους αντισυγκέντρωση. Καθώς ο Λαμπράκης βγαίνει από το κτήριο της Ένωσης Εμποροϋπαλλήλων, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Βενιζέλου, πέφτει πάνω του ένα τρίκυκλο που οδηγούσε ο παρακρατικός Σπύρος Γκοτζαμάνης. Ο επιβάτης του τρικύκλου, παρακρατικός επίσης, Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης, χτυπάει στο κεφάλι τον Λαμπράκη με έναν σιδερένιο λοστό.
Ο μαραθωνοδρόμος της ειρήνης θα παλέψει πέντε μέρες με το θάνατο και τελικά θα χάσει τη μάχη στις 27 Μαΐου 1963. Η δολοφονία του προκάλεσε διεθνή κατακραυγή εναντίον της κυβέρνησης Καραμανλή και των Σωμάτων Ασφαλείας, που αποδείχθηκε ότι ανέχονταν τον ανεξέλεγκτο παρακρατικό μηχανισμό. Η υπόθεση Λαμπράκη έπαιξε τον πιο σημαντικό ίσως ρόλο στην πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή τον ίδιο χρόνο.

Θεωρείται ένα από τα κορυφαία δείγματα του πολιτικού κινηματογράφου.

Η ταινία προβάλλεται λογω της συμπλήρωσης των 50 ετών από τον θάνατο του Γρηγόρη Λαμπράκη.